Սահմանադրության վերանայումն անխուսափելի է. չէր կարելի «ոտքի վրա» Սահմանադրություն փոխել. Նախկին նախարար
07.05.2018
«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է ՀՀ արդարադատությաննախկին նախարար, Վրաստանում Հայաստանի նախկին դեսպանՀովհաննես Մանուկյանը:
– Պարոն Մանուկյան, նախ հետաքրքիր է, թե ինչպե՞ս եք գնահատում վերջին օրերի քաղաքական զարգացումները։ Շատերը Հայաստանումտեղի ունեցածը աննախադեպ են համարում։ Համակարծի՞ք եք, որՀայաստանում տեղի ունեցածը թավշյա հեղափոխություն էր։
– Աննախադեպ բաներ տեղի ունեցան, իհարկե, Հայաստանում այս ընթացքում, կարելի է հիանալ մեր ժողովրդի հասունության մակարդակով։ Բայց հեղափոխության կամ ժողովրդական շարժման հաղթանակի մասին խոսելը ոչ միայն վաղաժամ է, այլև իրավիճակի ոչ համարժեք գնահատում։
Հայաստանում տեղի ունեցավ այն, ինչն անխուսափելիորեն ուշ թե շուտ տեղի է ունենում բոլոր փակ համակարգերում, որտեղ չկա ձևավորված հասուն քաղաքական համակարգ, քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտները թույլ են և մերժված իշխանությունների կողմից, իսկ զսպումների և հակակշիռների սահմանադրական մեխանիզմները փաստացի չեն գործում։ Նման իրավիճակում, հաշվի առնելով նաև կոռուպցիայի ծավալները, սոցիալական վատ վիճակն ու արդարության կրիտիկական պակասը երկրում, հանրային դժգոհության էներգիան ինչ-որ պահի պիտի ստանար առարկայական դրսևորում։ Իհարկե, ժողովրդական վերջին շարժման առաջնորդի խարիզմատիկ կերպարը, ընդդիմադիր դաշտում ձևավորած պայքարի փորձը և օգտագործված գրագետ տեխնոլոգիաները նպաստեցին գործընթացի արագացմանը։
Բայց եկեք հասկանանք՝ բուն արդյունքի տեսակետից այս պահին ի՞նչ ունենք։ Ունենք ընդամենը քաղաքական մեծամասնության հրաժարական տված վարչապետ և ժողովրդական լայն զանգվածների վստահությունը վայելող վարչապետի թեկնածու։ Ով ինչպես կքվեարկի վերջին պահին, խորհրդարանական ուժերի՝ ժողովրդական թեկնածուի օգտին քվեարկելու հայտարարությունը ինչով է մոտիվացված, ով ինչ ակնկալիք ունի, քաղաքական ուժերը հեռահար ինչ նպատակներ կուրվագծեն, որքանով հնարավոր կոնսենսուս կհաջողվի ձևավորել Ընտրական օրենսգրքի փոփոխության և արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու հարցի շուրջ և այլն, և այլն։ Սրանք հարցեր են, որոնց պատասխանները մեզ կարող են տանել դեպի վտանգավոր անորոշություն։ Այդ իսկ պատճառով կա ստեղծված իրավիճակի միայն մեկ ճիշտ հանգուցալուծում։
– Նիկոլ Փաշինյանը վարչապետ ընտրվելու հաջորդ քայլը համարում էարտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները, որից առաջ պետք էնախաձեռնել Ընտրական օրենսգրքի փոփոխություն։ Որքանո՞վ դաիրագործելի կլինի, եթե ՀՀԿ–ն խորհրդարանում շարունակում է մեծամասնություն ունենալ։
-Այո՛, սա պետք է լինի նոր վարչապետի և նրա թիմի գլխավոր, եթե ոչ՝ միակ քաղաքական խնդիրը կամ ծրագրային դրույթը։ Այս մասին կարելի էր եզրակացնել մայիսի մեկին խորհրդարանում տեղի ունեցած պրոցեսներից, որտեղ խնդիրը ոչ թե վարչապետի թեկնածուի ծրագրային դրույթների վերլուծությունն էր, այլ փորձը կասկածի տակ դնելու նրա կարողությունը՝ լինել քաղաքական լիդեր։ Այս պայմաններում, եթե հիմք ընդունենք նաև ՀՀԿ խմբակցության հայտարարությունը վարչապետի ընտրությանը չխոչընդոտելու մասին (այսինքն՝ ամբողջ խմբակցությունով կամ գոնե մասամբ Նիկոլ Փաշինյանի թեկնածությանը կողմ քվեարկելը), հանգում ենք քաղաքական նոնսենսի. քաղաքական մեծամասնությունը ընտրում է մի վարչապետ, որն իր համար անընդունելի է, և շարունակում է աշխատել այդ վարչապետի և կառավարության հետ։ Հետևություններն ինքներդ արեք։ Սա խոսում է մեկ բանի մասին. Հայաստանում ոչ միայն քաղաքական ճգնաժամ է, այլև և հատկապես՝ խորհրդարանական։ Այս ճգնաժամի լուծման միակ բանալին անհապաղ արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն են։
– Կարծիքներ են հնչում, որ Նիկոլ Փաշինյանը Ընտրական օրենսգիրքըկարող է փոխել Սահմանադրական հանրաքվեի միջոցով։ Իրավունքիտեսանկյունից կա՞ նման հնարավորություն։
– Դա բարդ և ժամանակատար ճանապարհ է։ Սահմանադրության 109-րդ հոդվածի համաձայն՝ ընտրական իրավունք ունեցող առնվազն հիսուն հազար քաղաքացի Ազգային ժողովին քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով օրենքի նախագիծ առաջարկելու իրավունք ունի: Եթե Ազգային ժողովը մերժում է ներկայացված օրենքի նախագծի ընդունումը, ապա մերժումից հետո` վաթսուն օրվա ընթացքում, օրենքի նախագծի ընդունման նախաձեռնությանը ընտրական իրավունք ունեցող ևս երեք հարյուր հազար քաղաքացու միանալու դեպքում նախագիծը դրվում է հանրաքվեի, եթե Սահմանադրական դատարանը նախագիծը ճանաչում է Սահմանադրությանը համապատասխանող: Ակնհայտ է, որ սա այսօր պրակտիկորեն կենսագործելի տարբերակ չէ։ Այս պահի դրությամբ միակ ճիշտ և անցնցում հեռանկար ապահովող տարբերակը նորանշանակ կառավարության ծրագրին հավանություն չտալն ու նոր վարչապետ չընտրելն է։
Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների հարցը պետք է լուծել մեկ-երկու ամսվա ընթացքում։ Հակառակ պարագայում պրոցեսները անդառնալի հետևանքներ կունենան։
– Պարոն Մանուկյան, Հայաստանում վերջին կես ամսվա մեջ տեղիունեցածը ի՞նչ փաստեց, իրավական ինչպիսի՞ անորոշությունառաջացավ։ Որպես իրավաբան՝ կարծո՞ւմ եք, որ օրենսդրականփոփոխությունների անհրաժեշտություն կա։ ՆորՍահմանադրությունը տալի՞ս է նման զարգացումների դեպքումհարցերը օրենքի շրջանակներում կարգավորելու բոլորհնարավորությունները, թե՞ ամեն դեպքում խութեր կան, որոնքվերանայման անհրաժեշտություն ունեն։
– Սահմանադրության վերանայումն անխուսափելի է։ Սակայն սա բարդ և աշխատատար պրոցես է։ Չի կարելի «ոտքի վրա» Սահմանադրություն գրել կամ խմբագրել։ Տեսանք, թե դրա արդյունքն ինչ է լինում։ Դա պետք է անել չշտապելով և քաղաքական կոնսենսուսի պայմաններում, հանրության համար հասկանալի և ընդունելի շրջանակներում։
Սակայն մինչ դա՝ պետք է Սահմանադրության կիրարկումն ապահովող օրենքները վերանայվեն։ Առաջին հերթին Ընտրական օրենսգիրքը, որի, իմ համոզմամբ, հակասահմանադրական ընտրակարգն էր նաև պատճառը այսօրվա քաղաքական ճգնաժամի։ Սահմանադրությամբ սահմանված համամասնական ընտրակարգը գործող ընտրական օրենքի ռեյտինգային քվեակարգի և քաղաքական համակարգի կայացած չլինելու պայմաններում, արդյունքի տեսակետից, դարձավ ծայրահեղ մեծամասնական համակարգ, և այսօրվա խորհրդարանի պատկերը դրա վառ ապացույցն է։ Երկրորդ՝ պետք է ամբողջովին վերանայել ընտրությունների կազմակերպման մեխանիզմը․ ժամանակն է անցնել պետական համապատասխան պատասխանատու կառույցների կողմից ընտրությունների կազմակերպման մոդելին՝ գործընթացի առավել հստակության և հասցեագրված անձնական պատասխանատվության պայմաններում։
Կարևոր է անհապաղ վերանայել այն օրենքները, որոնք ապահովում են հանրապետության նախագահի և Ազգային ժողովի գործունեությունը։ Դրանք գրվել են այս սահմանադրական ինստիտուտների գործունեությունը սահմանափակելու և առանց այն էլ լայն սահմանադրական լիազորություններով օժտված վարչապետին անհակակշիռ դարձնելու տրամաբանությամբ։ Անհրաժեշտ է օրենքների մակարդակում ապահովել նախագահի սահմանադրական գործառույթների լիարժեք ու անկաշկանդ կիրառումը և խորհրդարանի վերահսկողական գործառույթների ապահովումը։ Չի կարող Հայաստանում լինել ուղղակի մանդատով չօժտված գործադիր իշխանության ղեկավար՝ ըստ էության առանց հակակշիռների գործուն մեխանիզմների, ով էլ որ նա լինի։
– Կարծեք թե արդեն ուրվագծվում է, որ Նիկոլ Փաշինյանն էընտրվելու վարչապետի պաշտոնում, և ձևավորվելու է նորկառավարություն։ Ի՞նչ է ժառանգում նոր կառավարությունը, ի՞նչսպասելիքներ կան նոր կառավարությունից, և որո՞նք պետք է լինենառաջնահերթությունները հատկապես մարդու իրավունքների, դատական համակարգի անկախության ապահովման մասով։
– Նոր կառավարությունից կխոսենք, երբ կունենանք արդեն քվեարկությամբ ընտրված վարչապետ։ Այս անցած շաբաթները ցույց տվեցին, որ անակնկալներ միշտ կարելի է սպասել։
Սակայն եթե դա տեղի ունեցավ, ապա այդ կառավարության առաջին և միակ գործը, ավելորդ չեմ համարում կրկնել, քաղաքական, սահմանադրական ճգնաժամը վերացնելն է արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների միջոցով։ Դրա արդյունքում երկիրը կունենա լեգիտիմ՝ հանրության իրական համակրանքներն արտահայտող Ազգային ժողով։
Արդեն այդ խորհրդարանի ձևավորած կառավարության ծրագիրը պետք է արտահայտի Հայաստանի զարգացման տեսլականը առաջիկա տարիների համար։ Ըստ իս՝ այդ կառավարությունն առաջնահերթ պիտի լուծի կոռուպցիայի, այդ թվում՝ քաղաքական կոռուպցիայի վերացման խնդիրը, քաղաքական համակարգի առողջացման, մասնավորապես քաղաքական մենաշնորհի վերացման խնդիրը, տնտեսական ազատություների և, մասնավորապես, հակամենաշնորհային արդյունավետ քաղաքականության ձևավորման խնդիրը։ Մարդու իրավունքների պաշտպանության և ապահովման մակարդակը երկրում հնարավոր է բարելավել միայն նման գլոբալ ինստիտուցիոնալ, եթե կուզեք՝ հեղափոխական տեղաշարժերով, այլ ոչ թե «վենետիկյան» կամ այլ տարաբնույթ արտաքին կամ ներքին բազմագույն և բազմաձև հանձնաժողովների քիմքին հաճո և պատվերով գրված օրենքներ դաջելով Ազգային ժողովում։
Ո՞րն է Հայաստանում կոռուպցիայի հիմնական պատճառը